W leczeniu chorób skóry, czyli dermatoz, znaczną większość zewnętrznie stosowanych obecnie preparatów stanowią leki zawierające w swym składzie glikokortykosteroidy (GKS). Dzieje się tak z powodu wielokierunkowego działania tej grupy leków obejmującego działanie antyproliferacyjne, przeciwzapalne i immunosupresyjne.
Od wprowadzenia ich do powszechnego użycia w latach ’50. ubiegłego stulecia znajdują one zastosowanie w leczeniu nieinfekcyjnych chorób zapalnych skóry. Choroby te obejmują między innymi atopowe zapalenie skóry, łuszczycę, łojotokowe zapalenie skóry, wyprysk alergiczny, kontaktowe zapalenie skóry, liszaj płaski, skórne postaci tocznia rumieniowatego, pemfigoid i inne choroby pęcherzowe, osutki świetlne oraz polekowe. Jak jednak powszechnie wiadomo, biorąc pod uwagę pojawiające się w związku z ich stosowaniem liczne działania niepożądane obecnie uważa się, iż powinny być stosowane z rozwagą i ostrożnością. Należy je stosować w miarę możliwości krótkotrwale, tj. do momentu opanowania ostrego przebiegu choroby. Istnieją także dane dotyczące możliwości stosowania miejscowych GKS w długotrwałej terapii podtrzymującej; wymaga to jednak ścisłej kontroli lekarskiej.
Biorąc pod uwagę siłę działania glikokortykosteroidów miejscowych, podzielono je według tzw. klasyfikacji amerykańskiej na VII grup (I- najsilniejsze; VII-najsłabsze), lub według klasyfikacji europejskiej na IV grupy (I-najsłabsze; IV- najsilniejsze). Należy pamiętać, iż stosowanie kortykosterioidów zbyt długotrwale, lub przy nieprawidłowym rozpoznaniu, może prowadzić do licznych działań niepożądanych, w tym do zamaskowania schorzeń infekcyjnych i ich przewlekłego przebiegu. Dlatego tak istotnym jest, aby lek był zawsze dobierany przez lekarza doświadczonego w terapii chorób skóry. Nie należy leków tych stosować „na własną rękę”.
Prawdopodobieństwo pojawienia się działań ubocznych po stosowaniu GKS koreluje z czasem trwania terapii, siłą działania leku, częstotliwością aplikacji, rodzajem zastosowanego podłoża w preparacie (maść/krem/żel/płyn), miejscem aplikacji leku, wiekiem chorego oraz indywidualną podatnością. Szczególną uwagę należy zwrócić podczas stosowania GKS na twarzy, okolicy mostkowej, zgięć stawowych oraz u dzieci – czyli u osób i w okolicach, gdzie skóra jest cienka, a wchłanianie leku proporcjonalnie zwiększone.
Wśród klasycznych działań niepożądanych po miejscowo stosowanych preparatach glikokortykosteroidowych należy wymienić następujące:
• ścieńczenie naskórka i skóry właściwej (czyli atrofia skóry), co związane jest z zahamowaniem funkcji keratynocytów i fibroblastów – rozstępy
• telangiektazje, czyli tak zwane „naczynka” – nadmierne owłosienie
• zapalenie wokółustne i okołooczne
• przebarwienia i odbarwienia skóry, co jest wyrazem efektu hamującego działania GKS na melanocyty, czyli komórki produkujące barwnik skóry – melaninę
• utrudniony i przedłużony czas gojenia się owrzodzeń i ran – rumień posteroidowy twarzy
• zwiększona skłonność do zakażeń skóry
• trądzik pospolity posteroidowy – trądzik różowaty posteroidowy – ziarniniak pośladków u niemowląt
• zapalenie mieszków włosowych
• alergia kontaktowa, czyli pewnego rodzaju zjawisko paradoksalne – uczulenie na substancję, która z założenia ma redukować
objawy tego typu zmian skórnych (dotyczy około 2% pacjentów)
• jaskra
• zaćma
• rzadkie, ale możliwe, w przypadku stosowania GKS na duże powierzchnie w sposób długotrwały: zespół Cushinga, wzrost ciśnienia tętniczego, hiperglikemia, niewydolność nadnerczy, choroba wrzodowa, osteoporoza, zahamowanie osi podwzórze-przysadka-nadnercza